Porozumienie między Chinami a Iranem i nowe formy integracji w Azji

Bartłomiej Zindulski, Dziennik Trybuna

Nowy prezydent Stanów Zjednoczonych w swoim przemówieniu podczas zaprzysiężenia zapowiedział fundamentalną zmianę w polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych. Joe Biden obiecał koniec aroganckiej polityki poprzednika polegającej na podejmowaniu strategicznych decyzji w sprawach międzynarodowych wbrew rządom sojuszniczym czy bez ich wiedzy. Przywódcy większości państw świata nie ukrywają swojego zadowolenia ze zmiany na stanowisku prezydenta ale powrót do światowej hegemonii USA może już nie być taki łatwy.

W maju 2018 roku Donal Trump ogłosił, że Stany Zjednoczone wycofują się z porozumienia JCPOA, czyli zawartego w lipcu 2015 roku przez członków Rady Bezpieczeństwa ONZ i Unię Europejską porozumienia nuklearnego z Iranem.
Trump nie przedstawił wtedy żadnych wiarygodnych informacji, które mogły uzasadniać taką decyzję, nie konsultował niczego z Radą Bezpieczeństwa ani z Unią Europejską. Ogłosił swoją decyzję nagle i bez konsultacji. Wszyscy uczestnicy porozumienia zgodni byli, że nie było powodów przypuszczać, że Iran łamie warunki zawieszenia sankcji. Państwa Unii liczyły na możliwości robienia świetnych interesów w Iranie w następstwie normalizacji stosunków, więc sankcje Trumpa pokrzyżowały wiele planów biznesowych. Dla przykładu, francuska korporacja Total była w trakcie realizacji wartego 5 miliardów dolarów kontraktu na eksploatację podmorskich złóż gazu w Iranie. Amerykańskie sankcje to uniemożliwiły. Jak się jednak okazało, na zerwaniu tej współpracy i nałożeniu przez USA dodatkowych sankcji na Iran, straciły nie tylko państwa Unii Europejskiej ale przede wszystkim same Stany Zjednoczone, szczególnie w sensie strategicznym. Donald Trump, zmuszając Europę do wycofania się ze współpracy z Iranem, de facto zrobił tam miejsce dla Chin.
Po przywróceniu amerykańskich sankcji i zaostrzeniu ich, Iran został pozbawiony możliwości niemal wszelkiej współpracy handlowej z Zachodem.
Uniemożliwiono handel ropą, gazem i innymi produktami, nawet takimi jak orzeszki pistacjowe czy perskie dywany, ale sankcje dotyczą też usług finansowych, współpracy między bankami, ubezpieczeń i wielu innych dziedzin gospodarki. Szczególnie odczuwalny był brak dochodów ze sprzedaży ropy, której produkcja znalazła się na najniższym poziomie od dekad.
Kryzys wpłynął też na zwrot nastrojów społecznych w Iranie i wzrost popularności sił antyzachodnich i konserwatywnych. Przyparty do muru Iran skorzystał jednak z faktu, że na arenie międzynarodowej jest jeszcze inny, ważny gracz, dzięki któremu Iranowi udało się ominąć kłopotliwą blokadę międzynarodową.

Zabójstwa, tortury, represje – co można znaleźć w brytyjskich archiwach

Artykuł był opublikowany na portalu Lewica.pl

Bartłomiej Zindulski

Rząd Wielkiej Brytanii zdecydował się na odtajnienie części dokumentów sporządzanych przez brytyjską administrację kolonialną, armię i służby specjalne w ostatnich latach przed wyzwoleniem się kolonii. Są w nich świadectwa tortur, masakr i tajnych operacji zbrojnych wymierzonych przeciwko działaczom ruchów narodowowyzwoleńczych w brytyjskich koloniach.

Wśród dokumentów przetrzymywanych w archiwach są codziennie raporty dotyczące „eliminacji” przeciwników politycznych brytyjskich władz kolonialnych. Dokumenty świadczą o tym, że członkowie brytyjskiego rządu byli regularnie informowani o sposobach przeprowadzania zabójstw, masakr i tortur, na przykład tak szczegółowe relacje, jak „upieczenie żywcem” któregoś z opozycjonistów. W raportach przesyłanych rządowi, kolonialnych powstańców nazywano „terrorystami” i informowano na bieżąco o zabijaniu ich. Dokumenty wskazują, że brytyjskie władze z podejrzliwością traktowały wszelkie protesty i traktowały je jako dowód na „planowany przewrót komunistyczny”, jak określano dążenia narodowowyzwoleńcze w koloniach za sprawą znaczących wpływów lewicy w tych ruchach. Pisząc o zabijaniu działaczy niepodległościowych, brytyjska administracja używała terminu „eliminacja terrorystów”. Raporty brzmiały na przykład tak jak ten o zamordowaniu całej grupy działaczy malajskich w pobliżu Kuala Lumpur: W Selangor został osiągnięty mały, ale ważny sukces, gdy cała sekcja z Ampang, na przedmieściach Kuala Lumpur, została wyeliminowana, lub jak ten napisany w 1957 roku, sześć miesięcy przed formalnym uznaniem niepodległości: Jak na standardy z zeszłego roku, liczba [przypadków] eliminacji terrorystów może być uznana za zadowalającą.

Profilowanie Czarnych i instytucjonalny rasizm w Stanach Zjednoczonych

Bartłomiej Zindulski. Artykuł opublikowany w Dzienniku Trybuna.

Podczas gdy polskie prawicowe media i politycy wykorzystują masowe protesty antyrasistowskie jakie przetaczają się przez USA do dalszego szerzenia rasizmu i niechęci do imigrantów, na świecie coraz więcej organizacji, instytucji i firm traktuje problem poważnie i wprowadza znaczące reformy w swoim funkcjonowaniu celem ułatwienia walki z dyskryminacją rasową.

Ostatnim przykładem może być firma Amazon, która zakazała amerykańskiej policji i służbom korzystania ze swojego oprogramowania do elektronicznego rozpoznawania twarzy. Chodzi tu o kontrowersyjny, produkowany przez Amazon i działający przy użyciu skomplikowanych algorytmów sztucznej inteligencji program „Rekognition”. Program umożliwia między innymi kojarzenie w czasie rzeczywistym nagrań z kamerek zamontowanych na policyjnych mundurach z policyjną bazą danych i twarzami ze zdjęć w policyjnych archiwach. W teorii ułatwia to zatrzymywanie przestępców.
Twarz osoby poszukiwanej, gdy zostaje choćby przypadkiem zarejestrowana przez kamerkę z policyjnego munduru, zostaje automatycznie rozpoznana przez oprogramowanie ‚Rekognition’ i porównana ze zdjęciami w policyjnych bazach danych. Funkcjonariusz jest automatycznie informowany o tym, że jego kamera zarejestrowała twarz osoby poszukiwanej i może dokonać zatrzymania lub kontroli podejrzanego. W teorii ułatwia to walkę z przestępczością i policja chętnie podaje przykłady najgorszych przestępców – od terrorystów po gwałcicieli i pedofilów, których można wyłapać dzięki temu systemowi. Teoretycznie więc, oprogramowanie jest pożyteczne.

Indonezja: Największy kryzys od lat, gigantyczna fala protestów i zwrot w prawo

Bartłomiej Zindulski, Dziennik Trybuna, 7 grudnia 2020

Kryzys gospodarczy i ofensywa władz

Największa gospodarka Azji Południowo – Wschodniej znalazła się w najgorszym kryzysie od lat. Głównie na skutek pandemii, gospodarka Indonezji znalazła się w recesji jakiej nie widziała od czasu azjatyckiego kryzysu finansowego w 1998 roku. Władze Indonezji przewidują, że 3,5 miliona osób może stracić pracę. Główną branżą indonezyjskiej gospodarki jest rolnictwo, ale duża część kraju jest uzależniona od dochodów z turystyki i każdego roku miliony turystów odwiedzają indonezyjskie wyspy. Od kiedy w związku z pandemią rząd zamknął granice dla osób z zewnątrz, turystów nie ma i nie zostawiają tu potrzebnych gospodarce dolarów. W kryzysie znalazł się też handel, bo władze zmuszone były wprowadzać lockdowny, szczególnie w dużych miastach. Zamknięto też część fabryk i kopalń, wysyłając pracowników do domu bez środków do życia. Duży wskaźnik zachorowań spowodował przeciążenie służby zdrowia a rząd zmuszony został do przeznaczenia dodatkowych środków na pomoc szpitalom.
W wielu krajach Zachodu reakcją na kryzys były rządowe programy mające ograniczyć skutki kryzysu. Były to zasiłki, zapomogi czy zwolnienia podatkowe. W Indonezji jest inaczej. Na początku października rząd wprowadził pakiet rozwiązań prawnych o nazwie „Prawo na rzecz Tworzenia Miejsc Pracy – UU Cipta Kerja)” nazywany w Indonezji „Omnibus Law” ze względu na wielość wątków i zagadnień, które obejmuje. Jest to zbiór poprawek do istniejących przepisów prawnych spisany na ponad 1000 stron i wprowadzony w życie bez konsultacji społecznych ani debat. W historii Indonezji znane były takie projekty prawne, celowo tworzone na setkach stron i poruszające różne zagadnienia, w celu ukrycia w nich kontrowersyjnych poprawek czy projektów ustaw. Tak też jest w tym przypadku.
Formalnie „Omnibus Law” z 2020 roku tworzone jest w celu ułatwienia tworzenia miejsc pracy, zwiększenia inwestycji zagranicznych i wewnętrznych poprzez ograniczanie przepisów regulacyjnych dla biznesu i ułatwień w procesie nabywania ziemi. Brzmi to niewinnie, ale to co się kryje w szczegółach jest bardzo kontrowersyjne. Ustawa uderza bowiem w prawa pracownicze, prawa ludności tubylczej do własnej ziemi, wpłynie na pogorszenie wylesienia indonezyjskich dżungli poprzez redukcję ustaw na rzecz ochrony środowiska i doprowadzi do zwiększania obszarów nędzy.

Kolumbia: Zabójstwa działaczy lewicowych zagrożeniem dla przyszłości procesu pokojowego

Bartłomiej Zindulski, Dziennik Trybuna 23 listopada 2020

Kolumbijscy działacze społeczni, parlamentarna lewica i byli bojownicy ruchu partyzanckiego FARC prowadzą akcję protestacyjną przeciwko nasilającej się fali ataków, w wyniku których życie straciło wielu byłych partyzantów FARC prowadzących pokojową, legalną działalność polityczną. Zabójstwa mają miejsce pomimo podpisanego cztery lata temu porozumienia pokojowego i ostatecznej rezygnacji FARC z działalności zbrojnej. Zabijani są też działacze lewicy, którzy nie mają nic wspólnego z FARC. Działacze zorganizowali pokojowy marsz paru tysięcy byłych bojowników do stolicy kraju, Bogoty.

Protestujący chcą rozmawiać z prezydentem kraju Ivanem Duque by żądać przestrzegania zasad ustalonych w porozumieniu. Ivan Duque zawsze był krytyczny wobec porozumienia, które zakończyło trwającą 50 lat wojnę domową. Od kiedy ten prawicowy polityk doszedł do władzy w 2018, umowa pokojowa jest notorycznie łamana a ponad dwustu byłych partyzantów zostało zabitych. Partyzanci FARC w 2016 roku złożyli broń i na mocy porozumienia ratyfikowanego przez parlament otrzymali gwarancje miejsc w senacie. Zagwarantowano też amnestię dla byłych bojowników. FARC porzucił działalność zbrojną cztery lata temu i ogranicza się wyłącznie do działalności politycznej. Nazwa organizacji zmieniona została na Alternatywne Siły Rewolucyjne Wspólnot (Fuerza Alternativa Revolucionaria del Común) – skrót FARC pozostał). Pomimo serii zabójstw, organizacja deklaruje, że chce pozostać wierna postanowieniom porozumienia i wzywa rząd do zapewnienia bezpieczeństwa działaczom.
Zaniepokojenie falą zabójstw wyraża Organizacja Narodów Zjednoczonych. Specjalny wysłannik ONZ do spraw Kolumbii, Carlos Ruiz Massieu, wezwał rząd Kolumbii do zwiększenia starań celem zapewnienia ochrony byłym bojownikom, którzy zabijani są „w alarmujących liczbach”. Massieu zwraca także uwagę na narastającą przemoc i powtarzające się masakry dokonywane na innych grupach ludzi, szczególnie w społecznościach chłopskich. W swoim raporcie przedstawionym Radzie Bezpieczeństwa ONZ, Massieu pisze, że niektóre obszary kraju wciąż są dotknięte przemocą ze strony różnych grup zbrojnych i dochodzi na nich do ataków na działaczy społecznych, obrońców praw człowieka, byłych bojowników lub całe wspólnoty. Massieu domaga się zakończenia bezkarności dla autorów tych działań i pociągnięcia do odpowiedzialności także tych, którzy są „autorami intelektualnymi” tych ataków. „Pokój nie zostanie osiągnięty w pełni jeśli odważne głosy liderów ruchów społecznych będą uciszane poprzez przemoc i jeśli zabijani będą byli bojownicy, którzy złożyli broń i są zdecydowani poddać się reintegracji” – mówił Carlos Ruiz Massieu.

O co chodzi w konflikcie wokół Corbyna?

Bartłomiej Zindulski, Dziennik Trybuna, 19 listopada 2020

Główna ikona lewicowego zwrotu w Partii Pracy, uwielbiany przez młode pokolenie weteran brytyjskiej lewicy, Jeremy Corbyn, został zawieszony jako członek partii, w której spędził całe polityczne życie i do której wstąpił w wieku 16 lat. Jest to kulminacja trwającego kilka lat konfliktu pomiędzy zwolennikami lewicowego zwrotu w brytyjskiej polityce a brytyjską prawicą w nieformalnym sojuszu z wewnętrzną, partyjną prawicą labourzystów.

W ostatnich dniach października, Komisja Równości i Praw Człowieka (Equality and Human Rights Commision – EHRC) opublikowała raport na temat nieprawidłowości jakich dopuściło się kierownictwo Partii Pracy w kwestii rozwiązywania skarg i zażaleń na incydenty antysemickie w partii. Wyjaśnijmy tu, że to nie Jeremy Corbyn był oskarżany o antysemityzm lecz zarzuca się mu i jego współpracownikom, niewystarczające działania na rzecz wyjaśnienia skarg na incydenty antysemickie wewnątrz partii.

Raport EHRC głosi, że Partia Pracy winna była dwóch przypadków „bezprawnych aktów zastraszania i dyskryminacji”. Raport głosi też, że procedury dotyczące rozwiązywania kwestii zażaleń nie działają w partii prawidłowo i łamią ustawę o równości. Ten zarzut jest podobny do tych jakie w różnych sprawach kierowane są pod adresem firm, na przykład sieci supermarketów, zalecając im dostosowanie wewnętrznych procedur do wymogów ustawy równościowej. Ale w tym przypadku raport Komisji sugeruje też, że w partii istnieje „kultura” tolerowania antysemityzmu. I ten zarzut jest poważny.
Głosy sugerujące, że Partia Pracy tolerowała antysemityzm, płyną w głównej mierze ze strony krajowej prawicy, szczególnie prawicowej prasy, na przykład dziennika Daily Mail, który – o ironio – w latach 30-tych zasłynął chwaleniem brytyjskich faszystów Oswalda Mosleya. Ówczesny właściciel tej gazety był przyjacielem Mussoliniego i Hitlera. Ten sam dziennik w ostatnich latach notorycznie atakował na swoich łamach imigrantów, szczególną uwagę poświęcając oczernianiu Polaków. Ataki z użyciem oskarżeń o antysemityzm płyną też ze strony Partii Konserwatywnej. W tym wypadku oskarżenia mają oczywisty cel – walkę z politycznym rywalem. Biorąc pod uwagę fakt, że Konserwatystom udowodniono problemy z instytucjonalnym rasizmem we własnych szeregach, ten głos krytyki nie jest zbyt wiarygodny.
Ale inną, ważną grupą ludzi oskarżających Corbyna o bezczynność w walce z antysemickimi incydentami są potężne organizacje brytyjskich Żydów. Szczególnie warto tu wspomnieć o działającej od ponad stu lat w szeregach Partii Pracy organizacji Jewish Labour Movement – JLM, znanej do 2004 roku jako Poale Zion Great Britain, sekcji międzynarodowej organizacji znanej w Polsce pod nazwą Poalej Syjon.

Bartłomiej Zindulski: Z notesem w północnych Indiach – reportaż

Bartłomiej Zindulski

Z notesem w Północnych Indiach

 

Fot. B. Zindulski

 

Spis treści:

1. Sprzeczności Delhi

2. Kto jeździ do Manali?

3. Walka o Kaszmir

4. Chrystus z Kaszmiru

5. Masakra w Jallianwala

6. Agenci Margaret Thatcher i śmierć Indiry Gandhi

7. Indyjska wiosna?

Indyjska wiosna?

Bartłomiej Zindulski

Indyjska wiosna?

(Część reportażu „Z notesem w północnych Indiach„)

Robotnicy drogowi w stanie Jammu & Kashmir. Fot. B. Zindulski

Spacerując po rozpalonym przez słońce dziedzińcu Harmandir Sahib, zatrzymałem się w cieniu jednego z budynków, między kolumnami i przysiadłem na zacienionych schodach, obok wysokiego, chudego strażnika uzbrojonego w długą dzidę podobną do halabardy. Przywitałem się, na co on powiedział uprzejmie:
– Witam w Amritsar. Do jakiej religii należysz? My Sikhowie szanujemy przedstawicieli wszystkich religii z wszystkich krajów i wszyscy są tu mile widziani. Z tego właśnie słynie Sikhizm.
Właściwie to samo słyszałem od przedstawicieli wszystkich religii z jakimi się zetknąłem. W większości miejsc w Indiach wszystkie społeczności religijne żyją ze sobą w pełnej harmonii i przyjaźni. Robią u siebie nawzajem zakupy, podwożą się rikszami, pracują wspólnie w urzędach, z szacunkiem odnoszą się do swych wyznań i tradycji. Myślałem jak by go tu zapytać o przyczynę przemocy z tamtych lat, powody radykalizmu, skąd się wtedy wziął konflikt z państwem?
Takie to miłe miejsce – mówię. Wydaje się takie spokojne i przyjazne. Ludzie odwiedzają tę świątynię w uroczystym nastroju, uśmiechają się do siebie, pozdrawiają.
Brodacz kiwa głową zgadzając się ze mną. A jednak miejsce to było świadkiem tylu aktów przemocy. Skąd się to wzięło? – pytam tonem naiwnego turysty.
Brodacz się lekko skrzywił, jakby chciał powiedzieć, że nie ma sensu poruszać takich tematów w taki ładny dzień. Pewnie wolał opowiedzieć coś miłego o swojej religii, o tolerancji Sikhów, o gościnności, itp. Jednak ponieważ patrzyłem mu w oczy oczekując odpowiedzi, to wziął lekki oddech, zastanowił chwilkę i odpowiedział szybko, od niechcenia, tak jakby recytował coś oczywistego. Powiedział, że gdy ludzie są nieszczęśliwi, to szukają konfliktów a gdy nie mają jedzenia i pieniędzy to są nieszczęśliwi. I tyle.
Innymi słowy głodni i sfrustrowani ludzie skłonni są do wszczynania konfliktów. Pewnie tak jest. Sfrustrowani ludzie szukają dróg wyjścia ze swojej sytuacji a w sytuacji gdy jedyny „język” jakim potrafią wyrażać głębsze emocje to religia, to drogi upatrują w głębszym oddaniu się religii, w fundamentalizmie. Gdy tym językiem jest nacjonalizm narodu uważającego się za uciskany, tym ujściem jest bardziej radykalny nacjonalizm a w skrajnych przypadkach szowinizm. To samo mówił mi miły starzec spotkany w Kaszmirze, gdy zapytałem go o to co piszą indyjskie gazety o islamistach zabijających cywilów.
Bieda i głód prowadzą do frustracji a ta powoduje, że ludzie tracą zaufanie do tradycyjnych struktur uważanych za współodpowiedzialne za sytuację lub niezdolne do jej rozwiązania.

Agenci Margaret Thatcher i śmierć Indiry Gandhi

Bartłomiej Zindulski

Agenci Margaret Thatcher i śmierć Indiry Gandhi

(Część reportażu „Z notesem w północnych Indiach„)

Opiekunowie Złotej Świątyni w Amritsar. Fot. B. Zindulski

W specjalnej szatni należy zostawić swoje buty, za które dostaje się numerek. Wieszaków jest kilka tysięcy a w szatni pracuje kilkanaście osób przynoszących i zanoszących obuwie bez przerwy. Szatnia jest bezpłatna. Następnie po szerokiej na dwa metry ścieżce ułożonej z dywanów, które są brudne, tłuste i mokre od tysięcy stóp, które po nich stąpają, idzie się kilkaset metrów w kierunku bramy, przy której znajduje się bezpłatna stołówka dla każdego kto się tu zatrzyma. Pracują w niej sikhijscy ochotnicy, wypiekając ponoć 150 tysięcy bochenków roti dziennie i gotując tony wegetariańskiej strawy na potrzeby głodnych pielgrzymów. To największa kuchnia z darmowym jedzeniem na świecie. Jedzą tu zarówno zamożni przedstawiciele klasy średniej jak i najbiedniejsi, co w indyjskim społeczeństwie podzielonym na klasy, warstwy i religijne kasty w ramach których występują wciąż dyskryminacja i uprzedzenia, jest czymś rewolucyjnym, tak samo jak było setki lat temu, gdy powstał kompleks świątynny.

Stąd już widać główną bramę do kompleksu Harmandir Sahib, najświętrzego miejsca Sikhów – Złotej Świątyni. Wszystkie budynki są pięknie pomalowane na biało, ozdobione złotymi napisami, wokół posadzono piękne rośliny, można się poczuć szczególnie. Po przejściu przez bramę widzimy ten najważniejszy obiekt w kulturze Sikhów na środku świętego jeziorka. Pielgrzymi są wyraźnie podnieceni wizytą w tym miejscu. Na widok świątyni padają na kolana i czołem dotykają posadzki, kłaniają się najświętszej świątyni, w której spoczywa najświętsza księga ich religii – Gurmukhi, szerzej znana jako Guru Granth Sahib.

Złota Świątynia zbudowana jest na wysepce na środku jeziorka ze świętą wodą. Sikhom zaleca się kąpiel w tej wodzie i picie jej, co większość robi. Wokół jeziorka są zabudowania w których mieszczą się biura rad sikhijskich i innych towarzystw religijnych a także bezpłatne noclegownie. W specjalnych okienkach można wpłacić pieniądze na utrzymanie obiektu i większość to robi. Brodaci pielgrzymi z wielokolorowymi turbanami na głowach kroczą w podniosłym nastroju wokół jeziorka, żeby zaraz wejść do najświętszego obiektu ich religii i na własne oczy zobaczyć najświętszą księgę, z której tekst jest na okrągło śpiewany przy akompaniamencie granej na organach monotonnej, trochę psychodelicznej melodii. Niektórzy pielgrzymi gdy dochodzą do izby w której mogą oddać pokłony świętej księdze, są tak przejęci, że się trzęsą. Inni ciężko oddychają, przecierają oczy, kładą ręce na ustach, jakby nie mogli uwierzyć, że znaleźli się w takiej bliskości świętej księgi. Istotnie, możemy podejść na odległość bodaj dwóch metrów i dokładnie obejrzeć najświętszą. Ustawiłem się na boku izby, żeby przyjrzeć się temu nastrojowi, ale po chwili wysoki brodacz przegonił mnie. Nie można tu stać zbyt długo bo to miejsce chce odwiedzić od stu do stu pięćdziesięciu tysięcy pielgrzymów dziennie a pomieszczenie jest wielkości małego biura czy sypialni.

Masakra w Jallianwala

Bartłomiej Zindulski

Masakra w Jallianwala
(Część reportażu „Z notesem w północnych Indiach„)

Adżit urodził się i wychował w Amritsar. Nie jest Sikhem, ale mówi o sobie z dumą ‚Pendżabi Man’. Nigdy nie był nigdzie poza stanem a w samym Pendżabie odwiedził jedynie kilka miejscowości wokół Amritsaru. Dla niego podróż do innego kraju to coś niewyobrażalnego. Nie był nawet w Delhi, ani nawet w stolicy swojego stanu, ani nawet w żadnym innym dużym mieście. Tak jakoś wyszło, że spędził całe życie w jednym mieście w którym się urodził. Ma 32 lata, ale wygląda na ponad 40. Od dziecka pracuje jako rikszarz. Jest chudy, w szarym ubraniu. Miał zmęczoną twarz, może przez upał, z kilkudniowym zarostem, czarne, siwiejące włosy, czarne błyszczące oczy, jakby lekko załzawione, albo przemęczone. Co chwilę podkreśla, że jest biednym człowiekiem. Ale o mieście wie wszystko, doskonale zna historię Indii i chętnie opowiada.

Przez centrum Amritsar przeszła właśnie ulewa wypełniając brudne ulice kilkucentymetrowymi potokami wody. Temperatura oscylowała wokół 40 stopni. W powietrzu unosiła się przybijająca wilgoć. Gdy przejeżdżające samochody oblewały pieszych ciepłą, brudną wodą, nie stanowiło to wielkiej różnicy, bo ciało i wszystko wokoło było mokre od gęstej wilgoci.

Gdy Adżit zobaczył mnie na ulicy, zapytał gdzie chcę pojechać jego rikszą. Główną atrakcją miasta jest Złota Świątynia czyli „Mekka”, „Watykan” i „Jerozolima” Sikhów w jednym. Tam chciałem najpierw pojechać. Ale Adżit, z wyraźnie udawanym, teatralnym zdziwieniem zapytał: – a nie chcesz najpierw do Ogrodu Jallianwala? Czy wiesz co to jest Jallianwala? Oczywiście zgodziłem się, że najpierw trzeba tam pojechać. Patriotyczna, pełna dumy z bycia Hindusem, nawet jeśli trochę mało naturalna, sugestia Adżita nie pozostawiła miejsca na wątpliwość.